Metot Etüdünde kullanılan Şema ve Diyagramlar
1. Süreci Gösteren Şemalar
· Temel Süreç Şeması
· İş akımı Şeması (İşçi, Malzeme, DonanımTipi)
· İki el Süreç Şeması
2. Zaman Ölçekli Şemalar
· Çoklu Etkinliik Şeması
· Simo Şeması
· P.T.S. Şeması
3. Hareketleri Gösteren Şemalar
· Akım Diyagramı
· İp diyagramı
· Siklograf
· Kronasikloraf
· Gezi şemaları
· Film Çözümlemeleri
Şema ve diyagramlar aşağıda kısaca tanımlanmaktadır:
* Temel Süreç Şeması, yalnız temel işlem ve yoklamaların baştan sona sıralanarak kaydedildiği ve akışa ilşkin genel bir görünüş veren bir süreç şemasıdır.
* İş Akımı Şeması, bir ürün ya da yöntemle ilgili tüm olayların akışını, uygun süreç şeması simgelerini kullanarak, sırasıyla belirleyen bir süreç şemasıdır.
* İş Akımı Şeması - İşçi Tipi : İşçinin ne yaptığını kaydeden iş akım şeması.
*
* İş Akımı Şeması - Malzeme Tipi : Malzemenin nasıl taşındığını ya da nasıl işlendiğini kaydeden iş akımı şeması
* İş Akımı Şeması - Donanım Tipi : Aracın nasıl kullanıldığını kaydeden iş akış şeması.
*
İki El Süreç Şeması, işçinin ellerinin (ya da kollarının )etkinliklerinin birbirleri ile ilişki olarak kaydedildiği bir süreç şemasıdır.
* Çoklu Etkinlik Şeması, birden çok elemanın (işçi ,makina ya da donanınım) etkinliklerinin ortak bir zaman ölçeğine göre birbirleri ile ilşkili olarak kaydedildiği bir şemadır.
* Simo Şemaları, genellikle film çözümlemelerine dayanarak, ortak bir zaman ölçeğine göre, bir ya da bikkaç işçinin, vücutlarının çeşitli organları ile yaptıkları Therblig’lerin (mikro düzeyde hareket bölümleri ) ya da Therblig gruplarının kaydedildiği şemalardır.
* P.T.S Şeması, önceden saptanmış zaman standardı, temel beden hareketleri için hesaplanmış zamanlardan (bunlar hareketin doğal özelliğine ve yapıldığı andaki koşullara göre sınıflandırılmıştır) yararlanarak belli bir performans düzeyinde yapılan bir işin zamanının saptanmasında kullanılan iş ölçme tekniğidir.Bu teknik mikro düzeyde metot analizinde de kullanılır.
* Akım Diyagramı, işyerindeki makina ve çalışma yeri konumlarını doğru olarak gösteren ölçekli bir plan üzerinde iş parçasının izlediği rotanın kaydedildiği bir diyagram olup genellikle iş akım şemaları ile birlikte kullanılır.
* İş Diyagramı, işçilerin, malzemenin ya da donanımın, belirli olaylar dizisi boyunca hareket yollarını izlemek ve ölçmek için iplik dolaştırılarak yapılan ölçekli bir plan ya da bir modeldir.
* Siklograf, bir fotograf üzerinde bir ışık çizgisi halinde hareket yollarının kaydedilmesidir.
* Kronosiklograf, siklograftan farklı olarak burada hareketlerin yönünü ve hızını tespit etmek mümkündür.
* Gezi Şeması, işçilerin, malzemenin ve donanımın belli bir zaman süresince çeşitli çalışma yerleri arasındaki hareketlerini sayısal olarak çizelge üzerinde gösteren bir kayıt tekniğidir.
* Film Çözümlemesi, kamera ile kaydedilen çalışmanın incelenerek, mikro düzeyde analiz yapılmasıdır.
Amaç işin gereksiz elemanlarını ortadan kaldırmak, mümkün durumlarda iş elemanlarını birleştirmek, gerekiyorsa iş elemanlarının sırasını yeniden düzenlemek ve iş elemanlarını ergonomik ilkeler doğrultusunda basitleştirmektir.
Yukarıdaki soruların sorulması ve “ne yapılmalıdır ?”, “nerede yapılmalıdır ?”, “ne zaman yapılmalıdır?”, “kim yapmalıdır?” , “nasıl yapılmalıdır? “ sorularının yanıtlanması ile yeni, daha etkin bir metot kendiliğinden oluşmaya başlayacaktır. Bundan sonraki adım, bir iş akımı şeması üzerinde önerilen yöntemin kaydını yapmak olacaktır.Böylece mevcut ve önerilen yöntemi karşılaştırma imkanı elde edilecektir.
ASME (American Society of Mechanical Engineers) tarafından önerilen ve mevcut metodun şemalara aktarılması ile iş elemanları arasındaki ilişkiler daha belirgin hale gelmiş olur. Bundan sonra yapılacak olan, mevcut metot da yer alan her iş elemanının sistematik bir şekilde eleştirisel sorular sorularak analizidir. Özellikle taşıma ve gecikme (bekleme) faaliyetlerinin ortadan kaldırılmasına veya azaltılmasına, bazı faaliyetlerin birleştirilmesine çalışılır. Metot geliştirme çahşması bize neyin (what), niçin (why), nerede (where), ne zaman(when), kim tarafından (who) ve nasıl (how) yapılmasının en uygun olacağını söylemelidir
Bu amaçla her iş elemanı için aşağıdaki sorular sorulmalıdır.
a) Niçin yapılıyor, zorunlu mu, zorunlu ise makine veya teçhizata yaptırılabilir mi, yaptırılamıyorsa insan ve makine ile teçhizata nasıl bir paylaşım ile yaptırılabilir, başka bir iş eleman ile birleştirilebilir mi, basitleştirilebilir mi, işlem sırası değişikliği fayda sağlar mı, başka bir şekilde yapılabilir mi?
b) Niçin orada yapılıyor, başka yerde yapılabilir mi?
c) Niçin o zaman yapılıyor, zaman değişikliği yarar sağlar mı?
d) Kim yapıyor, başka kim veya kimler yapabilir?
e) Nasıl yapılıyor, başka nasıl yapılabilir?
Yukarıdaki sorularının yanıtlarını düşünürken aşağıdaki önerilerden yararlanılabilir:
a) Malzeme, teçhizat, takım-tertibat ve işçi değişiklikleri
b) Daha yakın gözetim (nezaret)
c) Kayıt sisteminin geliştirilmesi
d) İşçinin teşviki, motivasyonu
e) İşçinin eğitimi
d) Takım çalışması yaptırılması
e) İşin çeşitlendirilmesi
f) Amirlerin eğitimi
g) Daha ayrıntılı iş emirleri
h) Daha sıkı malzeme kontrolü
ı) Makine, kalıp ve takımların daha bakımlı olması
i) Tasarım ve proseste değişiklik yapılması
j) Hazırlık zamanlarının kısaltılması, basitleştirilmesi
k) Daha iyi planlama ve takip sistemi
l) Ölçme cihazı eksikliği
1) Kaldırma-taşıma araçları eksikliği
n) Yanlış alan kullanımı
o) Çalışana ergonomik kurallara uygun olma koşuluyla farklı zaman dilimlerinde farklı işler yaptırılması
ö) İş ve iş çevresinin ergonomik kurallara uygun olarak düzenlenmesi
p) Tutma, görme, taşıma, merkezleme, monte ve demonte etme, kaldırma
hareketlerinin kolaylaştırılması için takım, mastar vb, takım tertibat kullanılması
Yukarıda verilen sorular ve öneriler ışığında iş elemanlarının tamamen veya kısmen ortadan kaldırılması, başka iş elemanları ile birleştirilmesi, yeniden düzenlenmesi veya basitleştirilmesi yoluyla mevcut metot geliştirilerek seçenek yeni metotlar bulunmaya çalışılır
Yeni metot ve metotlar geliştirildikten sonra yine şema veya diyagramlara aktarılır. Böylece mevcut ve yeni metotlar karşılaştırılarak zaman, kalite, maliyet, verimlilik, iş güvenliği, insancıl iş ortamı açılarından elde edilen faydalar görülmüş olur Bu faydalar özet olarak şemalarda belirtilir Ayrıca yeni metodun uygulama maliyeti getirmesi durumunda, katlanılan maliyetin geri dönüşüne yönelik hesaplamalar çalışmaya eklenir.
Bundan sonraki aşama seçilen yeni yöntem için yönetimin onayını almak, deneme çalışmalar yaptırmak, işbaşı eğitimlerini gerçekleştirmek ve uygulamayı izleyerek çıkan aksaklıkları çözümlemektir Yapılan çalışmalara ait dokümanlar mutlaka dosyalanmalı, yöntem değişikliklerinde gerekli revizyonlar yapılmalıdır.
